
پسر داریوش بزرگ و ملکه آتوسا، دختر کوروش بزرگ، پنجمین شاهنشاه هخامنشی در میانه سالهای ۴۸۵ تا ۴۶۵ پ.م. است.
داریوش بزرگ پسران بسیاری داشت و بزرگترین آنها اَرتهبَرزَن بود، با این وجود داریوش بزرگ، بزرگترین فرزندش از آتوسا، یعنی خشایارشا را به جانشینی برگزید. خشایارشا در سال ۴۸۶ پ. م در سن ۳۴ سالگی و پس از مرگ پدرش به پادشاهی رسید. او بر کشوری فرمان میراند که پرجمعیتترین شاهنشاهی تاریخ جهان را دارا بوده و ۴۲ درصد از جمعیت کل جهان در این محدوده زندگی میکردند. خشایارشا پس از نشستن بر تخت با لشکری به سوی مصر رفت و توانست که شورشی را که در آن جا بر پا شده بود فرو بنشاند. او برادر خود هخامنش را ساتراپ (شهربان) مصر کرد و بزرگزادگان و دینبران مصر به کارانه و آزادکاریهای پشین خود باز رسانید. این شورش در سال (۴۸۶ پیش از میلاد) روی داد. خشایارشا آهنگ جنگ با یونان کرد و بیگمان نیرویی را که از پیش دیده نشده بود آماده کرد؛ ولی این نیرو آن اندازه هم که هرودوت میداود (داوی میکند)، نمیتوانست ارتشی میلیونی باشد، چرا که چنین شمار سپاه و افزارها اگر هم سازوبرگش برای خشایارشا شدنی بود، آماده کردن افزار و توشهٔ آن در سرزمینهای تراکیه و مقدونیه انجامپذیر نبود. بااین همه، این که هرودوت میگوید چهل و هشت تیرهٔ گوناگون درین سپاه بودهاند شاید درست باشد. بر پایهٔ گفتهٔ هرودوت خشایارشا در بهار سال ۴۸۰ پیش از میلاد از لیدی به سوی یونان لشکر کشید.